Sprawozdanie ze spotkania wspomnieniowego poświęconego prof. Józefowi Gryczowi – w 70 rocznicę śmierci oraz prof. Barbarze Bieńkowskiej.
21 października 2024 r., w siedzibie Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego odbyło się spotkanie wspomnieniowe poświęcone pamięci:
- prof. Józefa Grycza (1890-1954), dyrektora Naczelnej Dyrekcji Bibliotek w Ministerstwie Oświaty i organizatora nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego (1946-1948), wicedyrektora Biblioteki Narodowej (1949-1954), twórcy przepisów katalogowania.
- prof. Barbarze Bieńkowskiej (1934-2022), wybitnej badaczki książki, dyrektor Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UW (1981-1987), wieloletniej prezes Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego.
Organizatorem spotkania był Zespół Historyczno-Pamiętnikarski Oddziału Warszawskiego SBP we współpracy z Kołami SBP przy Bibliotece Narodowej i Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy. Spotkanie prowadziła Janina Jagielska, przewodnicząca Zespołu Historyczno-Pamiętnikarskiego. Uczestniczyło w nim 48 osób.
Działalność i dorobek zawodowy prof. Józefa Grycza przedstawił prof. Andrzej Mężyński, autor publikacji pt. Józef Grycz (1890-1954) – organizator polskiego bibliotekarstwa. (2020).
Przypomniał, że Józef Grycz po odbyciu studiów na Uniwersytetach Jagiellońskim, Berlińskim i Wiedeńskim, gdzie w 1915 r. uzyskał doktorat w zakresie filologii germańskiej, rozpoczął pracę w Bibliotece Jagiellońskiej, jako wolontariusz zdobywając pierwsze doświadczenia w zawodzie bibliotekarskim pod kierunkiem Fryderyka Papée i Józefa Korzeniowskiego. Po niespełna roku podjął pracę w krakowskiej księgarni Stanisława Andrzeja Krzyżanowskiego, a w 1920 r. nabył Księgarnię Podhalańską Antoniego Zembatego w Zakopanem, którą w lutym 1922 sprzedał firmie Gebethner i Wolff, a sam od 1 maja tego roku powrócił do pracy w Bibliotece Jagiellońskiej na stanowisko bibliotekarza, kierownika Czytelni Ogólnej. Zreorganizował tam księgozbiór podręczny, a rezultat swojej pracy opublikował w Katalogu biblioteki podręcznej Czytelni oraz Biura Katalogowego (1925). W 1927 r. opracował Zasadnicze wytyczne polskich przepisów katalogowania i w 1930 projekt Przepisów katalogowania. Przez dziesięć lat kierując szeroką dyskusją w środowisku bibliotekarskim na temat przepisów katalogowania, zakończył ją w 1934 ogłoszeniem instrukcji Przepisy katalogowania w bibliotekach polskich. I. Alfabetyczny katalog druków, który 27 marca tegoż roku został zatwierdzony przez kierownictwo resortu.
W październiku 1928 objął stanowisko dyrektora Biblioteki Kórnickiej. W czasie trwającej niewiele ponad rok pracy w Kórniku, zorganizował księgozbiór podręczny biblioteki, unowocześnił jej lokal, przeprowadził prace nad uporządkowaniem katalogu oraz wznowił działalność wydawniczą.
Od stycznia 1930 r. został powołany na stanowisko radcy w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i referenta ds. bibliotek naukowych. Był obok Stefana Dembego współorganizatorem Biblioteki Narodowej.
Od lutego 1934 pełnił funkcję kierownika referatu bibliotek w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Był na tym stanowisku inicjatorem szeregu ważnych rozwiązań w ramach państwowej polityki bibliotecznej (a także redaktorem rozporządzeń), dotyczących m.in. egzemplarza obowiązkowego (1934), postępowania z drukami zbędnymi i dubletami (1935), scalenia czasopism szczątkowych (1936). Postulował skoordynowanie działalności bibliotek uniwersyteckich, stworzenie sieci bibliotek naukowych, powołanie centralnego ośrodka administracji państwowej w zakresie bibliotek publicznych. Podejmował też problem kształcenia kadr bibliotecznych. Opracował projekt organizacji sieci bibliotek publicznych, przedstawiony Komisji Sejmowej w 1934 r., a zrealizowany po wojnie w formie Dekretu z dnia 17 kwietnia 1946 r. o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi.
W czasie okupacji, od 29 VII 1940 r. był kierownikiem Biblioteki Narodowej. Od 16 XI 1944 r. kierował ewakuacją z Warszawy ocalałych po powstaniu księgozbiorów bibliotecznych i objął opiekę nad magazynem książek wywiezionych do Pruszkowa. 1 kwietnia 1945 r. został mianowany wizytatorem w Wydziale Bibliotek w Ministerstwie Oświaty, i zajął się zabezpieczaniem księgozbiorów. Od 1 kwietnia 1946 był dyrektorem Naczelnej Dyrekcji Bibliotek i wprowadzał w życie opracowany przez siebie dekret, w ciągu dwóch lat doprowadzając do zorganizowania sieci 1600 bibliotek gminnych i 20 tysięcy punktów bibliotecznych.
W marcu 1949 został odsunięty ze stanowiska w Naczelnej Dyrekcji Bibliotek i powrócił do Biblioteki Narodowej, gdzie objął stanowisko wicedyrektora. Pracował tam do końca życia. W tym okresie opublikował m.in. pierwszy nowoczesny polski podręcznik Bibliotekarstwo praktyczne w zarysie (1945, wydanie drugie 1951), nad którym pracował jeszcze w czasie okupacji. Serię podręczników kontynuował wydając w kolejnych latach Historię bibliotek w zarysie (1949), Z dziejów i techniki książki (1951) oraz Bibliografię w teorii i praktyce (1953, wspólnie z Emilią Kurdybachą). Z Władysławą Borkowską opracował bardzo ważne dla praktyki bibliotecznej Skrócone przepisy katalogowania alfabetycznego (1949, po jego śmierci kilkakrotnie wznawiane i aktualizowane przez W. Borkowską). W dorobku miał też skrypty na potrzeby Państwowego Kursu Bibliotekarskiego (Biblioteka jako teren pracy bibliotekarza, 1953; Krótki zarys historii książki i bibliotek, 1954).
Prof. Józef Grycz wniósł ogromny wkład w rozwój zawodu bibliotekarskiego, co zapewniło mu trwałe miejsce wśród zasłużonych dla bibliotekarstwa polskiego.
Wspomnienie o prof. Barbarze Bieńkowskiej zaprezentował prof. Jacek Puchalski, autor jej biogramu opracowanego do kolejnego 19 tomu serii SBP „Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych”.
Podkreślił, że Prof. Barbara Bieńkowska związana była z Uniwersytetem Warszawskim, na którym w 1955 r. uzyskała magisterium na kierunku filologia klasyczna. W 1964 roku obroniła na macierzystej uczelni pracę doktorską w zakresie historii, następnie uzyskała stopień doktora habilitowanego. Od 1969 r., aż do przejścia na emeryturę w 1990 r., związana była z Instytutem Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UW, w 1981 r. otrzymując stopień profesora nadzwyczajnego, a w latach 1981–1987 zajmując stanowisko dyrektora IBIN. Zawodowo aktywna pozostała w latach dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych, do 2004 r. pracując na część etatu w IBIN, od 1992 r. pełniąc funkcję eksperta w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturalnego, a później – aż do 2016 r. – będąc zatrudniona w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Prof. B. Bieńkowska była założycielką i do 1990 r. redaktorem naczelnym periodyku „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi”. W 1989 r. współuczestniczyła w utworzeniu Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, od początku istnienia PTB aż do 2003 r. piastując stanowisko jego prezesa. Była członkinią rady naukowej wielu bibliotek, w tym Biblioteki Narodowej i Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy. Była autorką wielu artykułów i książek.
Pan Jacek Puchalski przypomniał, że był studentem prof. Barbary Bieńkowskiej, a także jej współpracownikiem.
Uczestnicy spotkania, głównie absolwentki Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej wspominały prof. B. Bieńkowską jako swoją wykładowczynię. Podkreślały jej stanowczość i konsekwencję, to że była bardzo wymagająca dla studentów, ale równocześnie bardzo życzliwa i otwarta na ich potrzeby.
Przewodnicząca Zespołu Historyczno-Pamiętnikarskiego, dziękując zebranym za udział w spotkaniu, podkreśliła, że głównym celem działalności Zespołu od początku jego istnienia jest zachowanie pamięci o ludziach zasłużonych dla bibliotekarstwa polskiego. Cel ten jest realizowany m.in. poprzez organizowanie takiej formy spotkań.
Oprac. Janina Jagielska